Εδώ και δεκαετίες στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης γοητεύουν τα καταφύγια και τα ανήλιαγα υπόγεια που κρύβουν μύθους και ιστορίες.
Στην Ελλάδα η ομάδα «Terra Incognita Travel» προσπαθεί να βάλει στον χάρτη της αστικής σπηλαιολογίας διάφορα κρυμένα υπόγεια μέρη και τον αθέατο κόσμο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της πόλης.
Υπάρχει υπόγεια στοά διαφυγής που ξεκινά από το κτίριο της Βουλής και διασχίζει τον Εθνικό Κήπο; Υπάρχουν κατακόμβες και μυστικές κρύπτες στα έγκατα της πόλης; Η Aθήνα είναι γεμάτη από σήραγγες μεταφοράς υδάτων (υδραγωγεία, καλυμμένα ρέματα, υπονόμους), γαλαρίες ορυχείων, μεταλλείων, λατομείων, φρέατα (πηγάδια), κρύπτες.
Αξίζει να ανακαλύψετε και την υπόγεια πλευρά της…
Μιλήσαμε με τον Πολιτικό Μηχανικό-Σπηλαιολόγο, Παναγιώτη Δευτεραίο, Συντονιστή της «Terra Incognita Travel» και της Αστικής Σπηλαιολογίας, ο οποίος τα τελευταία χρόνια μαζί με την ομάδα του εξερευνούν τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της -«υπάρχουσας»- «Υπόγειας Αθήνας».
Η στοά που θα θέλαμε κάποια στιγμή να περπατήσουμε είναι το τούνελ διαφυγής που ξεκινά από τη Βουλή και διέρχεται κάτω από τον Εθνικό Κήπο.
Ένας πολυσέλιδος τόμος αφιερωμένος στην υπόγεια Αθήνα και τα πέριξ, περιγράφοντας τα πάντα σε αντιπαράθεση με τους γνωστούς μέχρι σήμερα θρύλους θα είναι έτοιμος μέχρι τα τέλη του 2020
Διαβάστε την συνέντευξη στο ROUTE
-Πότε ιδρύθηκε η ομάδα σας «Terra Incognita Travel» και ποια ήταν η αφορμή για να ξεκινήσετε τις δράσεις σας;
Οι εξερευνήσεις της ερευνητικής ομάδας μας “Αστική Σπηλαιολογία”, που υπάρχει και δραστηριοποιείται από το 2010, άρχισαν να δημοσιεύονται στο ομώνυμο ιστολόγιο από το 2013, και αμέσως κέντρισαν το ενδιαφέρον του ανήσυχου κοινού, που αναζητούσε τον τρόπο για να εξερευνήσει μαζί μας. Έτσι, μέσα στο 2014 ξεκινήσαμε να μοιραζόμαστε τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που ήδη γνωρίζαμε, με τους διαδικτυακούς (και όχι μόνο) φίλους μας. Διοργανώσαμε τις πρώτες εκδρομές εναλλακτικού ενδιαφέροντος που συνεχίζουμε μέχρι σήμερα, όπου μπορεί κανείς να εξερευνήσει και να γνωρίσει με ασφάλεια την άγνωστη γη της όμορφης πατρίδας μας, όπου πάντοτε περιλαμβάνονται επισκέψεις και σε υπόγειο περιβάλλον (στοές, σπηλιές, τάφοι, κινστέρνες κ.λπ.).
-Είστε πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ, σπηλαιολόγος και υπεύθυνος δράσεων της ομάδας. Με ποια κριτήρια επιλέγετε τα μέρη προς εξερεύνηση; Εστιάζετε μόνο στην Αθήνα ή έχετε κι άλλα σημεία που ερευνήσατε επιστημονικά στην Αττική ή πανελλαδικά;
Οι τοποθεσίες επιλέγονται έτσι ώστε να εμπεριέχουν έναν συγκεκριμένο βαθμό δυσκολίας (όχι μεγάλο) για να είναι προσιτές ακόμα και στους φίλους που δεν έχουν εκπαιδευτεί ως σπηλαιολόγοι ή για κάποιο άλλο “σπορ” της φύσης (πεζοπορία, ορειβασία, κ.ά.), και να μπορεί να συμμετέχει ελεύθερα όποιος επιθυμεί. Επίσης πρέπει να πληρούν τα στανταρς της ομάδας μας, δηλαδή να υπάρχει γύρω από αυτά κάποιος θρύλος, ιδιαίτερη ιστορία, ή ακόμα και να είναι απλά “μυστηριώδη” από τη φύση τους ή να εκπέμπουν μια φυσική ομορφιά, ή και αστική γοητεία, μιας που η ερώτηση τέθηκε για την Αθήνα. Η πόλη της Αθήνας, ειδικά αν μιλήσουμε για την αλήθεια πίσω από τους θρύλους της “υπόγειας Αθήνας” κεντρίζει περισσότερο το ενδιαφέρον όλων μας. Όμως, αν και πολλές από τις περιηγήσεις μας αφορούν σε τοποθεσίες υπόγειου ενδιαφέροντος της Αθήνας και των περιχώρων (υπόγειες στοές μυστικών μετακινήσεων, αντιαεροπορικά καταφύγια, κατακόμβες, καλυμμένα ρέματα, μεταλλεία, σπηλιές, υδραγωγεία, κ.ά.), πολύ συχνά διοργανώνουμε εκδρομές και σε αντίστοιχα σημεία εκτός Αττικής, όπως στην Κορινθία, τη Βοιωτία, την Αργολίδα, την Αρκαδία, τη Μεσσηνιακή και τη Λακωνική Μάνη, την Κεφαλονιά, αλλά και σε κοντινά νησάκια όπως η Αίγινα.
-Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για την Αστική σπηλαιολογία και την γοητεία της. Υπάρχει κάποιο σπήλαιο στην Ελλάδα που ξεχωρίζετε ως επιστήμονας;
Ο όρος καθιερώθηκε στην Ελλάδα ο όρος καθιερώθηκε μόλις το 2013 από το ιστολόγιό μάς, ενώ στο εξωτερικό υπήρχε από πολύ παλαιότερα. Με πολύ απλά λόγια είναι η δραστηριότητα που αφορά στην εξερεύνηση, μελέτη και καταγραφή τεχνητών υπόγειων κοιλωμάτων (σαν αυτά που περιγράψαμε πιο πάνω) τα οποία συνήθως τα συναντάμε κοντά η μέσα σε οικισμούς. Ειδικά μέσα στις μεγαλουπόλεις η δραστηριότητα αποκτάει πολύ περισσότερο ενδιαφέρον, όταν ανακαλύπτουμε ξεχασμένα για δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες κλειστά υπόγεια και σήραγγες που ανοίγονται κάτω από πολυσύχναστους δρόμους και κτίρια, ενώ όλοι όσοι βρίσκονται από πάνω αγνοούν την παρουσία τους! Σε μερικές περιπτώσεις υπάρχουν και φυσικά αστικά σπήλαια, όπως η περίπτωση του μεγάλου σπηλαίου Προφήτη Ηλία στα όρια Ριζούπολης-Περισσού. Η Αστική Σπηλαιολογία, όμως, παρά τον όρο της, διεθνώς αναλώνεται περισσότερο στις υπόγειες στοές που κατασκευάστηκαν από ανθρώπινα χέρια και όχι από τη φύση. Συνεπώς, ως “αστικός σπηλαιολόγος” μάλλον δεν είμαι αρμόδιος να ξεχωρίσω κάποιο από τα ελληνικά φυσικά σπήλαια, αν και είναι πανέμορφα!
-Ποιο ήταν το πρώτο σημείο που ερευνήσατε, ποια ήταν η μεγαλύτερη υπόγεια διαδρομή σας, ποιο σας δυσκόλεψε (μορφολογία, αποκλεισμένο, άλλοι παράγοντες) και σε ποιο θα θέλατε -κάποια στιγμή- να περπατήσετε;
Το πρώτο σημείο που με απασχόλησε με την έννοια της εξερεύνησης και έρευνας (δεν είναι το ίδιο) για την οποία μιλάμε, ήταν -πριν δεκαπέντε περίπου χρόνια- το παμπάλαιο ξεχασμένο κτήμα των Μπενιζέλων σε τμήμα του αρχαίου ελαιώνα των Αθηνών (περιλαμβάνεται σε προσεχή μας αστική περιήγηση-ξενάγηση). Περιλαμβάνει ένα παμπάλαιο βυζαντινό εκκλησάκι, έναν εξίσου παλιό ή και αρχαιότερο τάφο, ένα βαθύ πηγάδι, ενώ μερικά χρόνια αργότερα θα ανακάλυπτα ότι ακριβώς από κάτω του περνούσε ένα υπόγειο τούνελ άγνωστου υδραγωγείου, που σχετιζόταν με την πόλη του Πειραιά.
Η μεγαλύτερη υπόγεια διαδρομή που διανύσαμε ποτέ ήταν στο δίκτυο του υπογειοποιημένου Ιλισού, ένα μεγάλο μέρος του οποίου (Καισαριανή-Καλλιθέα) το εξερευνήσαμε μεμιάς, σε τεσσερισήμισι ώρες! Από τις δυσκολότερες εξερευνήσεις της ομάδας μας όμως ήταν αυτή του Αδριάνειου υδραγωγείου της Αθήνας, που εξερευνήθηκε τμηματικά από το 2013 ως το 2019, λόγω των πολύ στενών του σημείων, των μικρών διαστάσεων και των τμημάτων του που παραμένουν γεμάτα με νερό (και όλα αυτά σε βάθη που φτάνουν και τα σαράντα μέτρα από την επιφάνεια, σε κάποια σημεία της διαδρομής). Τέλος, η στοά που θα θέλαμε κάποια στιγμή να περπατήσουμε είναι το τούνελ διαφυγής που ξεκινά από τη Βουλή και διέρχεται κάτω από τον Εθνικό Κήπο.
-Διαβάζοντας τις εντυπωσιακές δράσεις σας στην υπόγεια Αθήνα, πέραν του καταφυγίου στην πλατεία Κοραή, την σπηλιά του Νταβέλη που συνδέεται με αστικούς μύθους, και που λίγο-πολύ είναι διαδεδομένα στο κοινό, ποια άλλα άγνωστα σημεία εντυπωσιάζουν τους συμμετέχοντες στις εξορμήσεις σας και προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες;
Οι υπόγειες κατακόμβες της ρώσικης εκκλησίας, τα καταφύγια της πόλης του Πειραιά, οι διάφορες γαλαρίες εξόρυξης μεταλλευμάτων της Αττικής, τα τελείως άγνωστα ερειπωμένα ξωκκλήσια της βιομηχανικής περιοχής του αθηναϊκού Ελαιώνα (προσεχής εξόρμηση), η διάσχιση των χαμένων ρεμάτων της πόλης που κρύβουν απίστευτα μυστικά στις όχθες τους, όπως το ρέμα του Κοκκιναρά (προσεχής εξόρμηση), τα αρχαία υπόγεια ορύγματα και τα νεότερα γερμανικά οχυρωματικά έργα της Κορινθίας, οι στοές αποξήρανσης της παλιάς λίμνης Κωπαΐδας (Βοιωτία), τα μυστικά της πόλης και των κάστρων του Ναυπλίου, ο Καιάδας της αρχαίας Σπάρτης (προσεχής εξόρμηση) ή τα γοητευτικά γαλάζια υπόγεια νερά της Κεφαλονιάς, από όπου και κατάγομαι! Όλα, αυτά φυσικά είναι λίγα μόνο από τα μέρη στα οποία εξορμούμε ομαδικά. Γενικά -λίγο πολύ- όλες οι τοποθεσίες που επιλέγουμε εντυπωσιάζουν με τον δικό τους τρόπο τον επισκέπτη.
-Αληθεύει ότι στον Λυκαβηττό υπάρχει καταφύγιο της δεκαετίας του ’30 και στοά διαφυγής στη Βουλή;
Βεβαίως! το καταφύγιο υπάρχει και διατηρείται (θεωρητικά τουλάχιστον) ακόμα ενεργό από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Η δε στοά της Βουλής, όπως ήδη σας είπα, βρίσκεται ήδη στα μελλοντικά σχέδιά μας.
-Εντυπωσιάζει η ιστορία του Μανόλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα που κατέβασαν τη γερμανική σημαία στην Ακρόπολη, κατά την κατοχή, διαβαίνοντας μέσα από ένα σπήλαιο. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια;
Το σπήλαιο που χρησιμοποίησαν ήταν αυτό της Μυκηναϊκής Πηγής (Κρήνης), με είσοδο ψηλά πάνω από τον βορεινό περίπατο, και σχισμή στο εσωτερικό του που βγαίνει πάνω στην επιφάνεια του βράχου της Ακρόπολης. Οι δυο φίλοι για να ανέβουν χρησιμοποίησαν παλιότερες ξύλινες σκαλωσιές που βρίσκονταν στη θέση της κατεστραμμένης αρχαίας σκάλας, που υπήρχε στο βάραθρο της σχισμής και μάλιστα κατέβαινε μέχρι τον πυθμένα, χαμηλότερα από το σημείο της κάτω εισόδου, όπου βρισκόταν σκαμμένο στον βράχο ένα αρχαίο πηγάδι (πηγή). Το πηγάδι αυτό χρησιμοποιήθηκε από τις ιέρειες της Αθηνάς που κατέβαιναν από την κορυφή του βράχου της Ακρόπολης για να πάρουν νερό. Σήμερα ο πυθμένας είναι καλυμμένος από πολλά μπάζα που έπεσαν μεταπολεμικά. Αν υπάρχουν ακόμα ίχνη από τη σημαία, τότε αυτά πρέπει να βρίσκονται κάτω από τα μπάζα του πηγαδιού, τα οποία δεν αφαιρέθηκαν πλήρως σε μια προσπάθεια αναζήτησης της σημαίας που έγινε κατά τη δεκαετία του 80 με έγκριση της Μελίνας Μερκούρη.
-Όλη την επιστημονική σας γνώση και τις εμπειρίες σας, σκέφτεστε να τις διοχετεύσετε, πέραν των sites http://urbanspeleology.blogspot.com και terraincognitatravel.gr, ίσως και στο χαρτί, με ένα βιβλίο;
Να πω κατ’ αρχήν ότι πρόσφατα δημιουργήθηκε και το site http://urbanspeleo.gr/ του τεχνικού μας γραφείου Urban Speleo Engineering που αναλαμβάνει αυτοψίες, επιθεωρήσεις, αποτυπώσεις (τοπογράφηση, φωτογράφηση, κινηματογράφηση) παλαιών και σύγχρονων υπόγειων δυσπρόσιτων τεχνικών έργων (όπως στο υπόγειο δίκτυο Ιλισού), μελέτες ανάπλασης και αξιοποίησης εγκαταλελειμμένων υπογείων στρατιωτικών ή βιομηχανικών χώρων με προοπτική ανάδειξης και αξιοποίησης ως τουριστικά μνημεία (όπως στα γερμανικά καταφύγια Ραφήνας), τεχνική υποστήριξη κινηματογραφικών παραγωγών σε δυσπρόσιτες υπόγειες σήραγγες (όπως της σειράς “Invisible Cities” του BBC στο Αδριάνειο υδραγωγείο), κ.ά.
Όσο για το βιβλίο, η συγγραφή του μόλις ολοκληρώθηκε! Ένας πολυσέλιδος τόμος αφιερωμένος στην υπόγεια Αθήνα και τα πέριξ, περιγράφοντας τα πάντα σε αντιπαράθεση με τους γνωστούς μέχρι σήμερα θρύλους, μέσα από ζωντανές αφηγήσεις των εξερευνήσεων της ομάδας μας, ιστορικά στοιχεία, χάρτες, αυθεντικές φωτογραφίες και άλλα πολλά, ετοιμάζεται πυρετωδώς για να καταπλήξει τους φανατικούς εραστές αυτής της θεματολογίας, και όχι μόνο.
Ελπίζουμε να είναι έτοιμος μέχρι το τέλος του έτους.
-Ποιες εκδρομές-εξορμήσεις διοργανώνετε αυτόν τον καιρό και για τους επόμενους μήνες;
Σάββατο 4 Ιουλίου: Στη μυστική και υπόγεια Αθήνα (sold out)
Κυριακή 5 Ιουλίου: Ανακαλύπτουμε τη βιομηχανική ζώνη (απ’ τον Ελαιώνα ως το λιμάνι) (sold out)
Κυριακή 12 Ιουλίου: Ρέμα Πύρνας ή Κοκκιναρά: υδάτινες διαδρομές της Πεντέλης (Α)
Κυριακή 19 Ιουλίου: Ανακαλύπτουμε τη βιομηχανική ζώνη (απ’ τον Ελαιώνα ως το λιμάνι) [επανάληψη]
ΠΣΚ 24-25-26 Ιουλίου: 3ήμερο Σπάρτη-Καιάδας & Μάνη (Καρδαμύλη, Στούπα, Διρός, Ταίναρο)
Σάββατο 1 Αυγούστου: Στη μυστική και υπόγεια Αθήνα [επανάληψη]
Κυριακή 2 Αυγούστου (τελευταία πανσέληνος του καλοκαιριού): Μια βραδινή εξόρμηση έκπληξη μετά από μπάνιο στο βουνό (!) με εξερεύνηση υπογείων στοών, αναζήτηση μυστικών συμβόλων και παρεΐστικη ζωντανή μουσική με κιθάρες και μπύρες στην Πεντέλη, υπό το φως της σελήνης!
Ακολουθούν “διακοπές” και επανερχόμαστε δυναμικά από τέλη Αυγούστου, προγραμματίζοντας νέες εξορμήσεις στην Αθήνα (με πεζοπορίες στα χαμένα αστικά ρέματα, αλλά και σε άλλα άγνωστα σημεία της πόλης), αλλά και σε μερικά από τα πιο ιδιαίτερα “δικά” μας μέρη της ελληνικής υπαίθρου, που από χρόνια αγαπάμε τόσο τα ίδια, όσο και να τα γνωρίζουμε στους φίλους μας!
-Χρειάζεται κάποια στοιχειώδης εκπαίδευση ή συγκεκριμένη ενδυμασία για τους συμμετέχοντες στις οργανωμένες περιηγήσεις;
Κάθε εκδρομέας που συμμετέχει σε οποιαδήποτε από τις εκδηλώσεις μας δεν απαιτείται να έχει καμία προηγούμενη εμπειρία ή εκπαίδευση! Πάντοτε υπάρχει ο απαιτούμενος αριθμός έμπειρων εκπαιδευμένων συνοδών για τα άτομα που θα συμμετέχουν, ώστε η κάθε περιήγηση να πραγματοποιείται με απόλυτη ασφάλεια. Όσο για την ενδυμασία, αθλητικά παπούτσια ή μποτάκια, ενίοτε και γαλότσες (αν περνάμε μέσα από νερά) και άνετα, πρόχειρα ρούχα είναι τα μόνα απαραίτητα! Τέλος, ένας προσωπικός φακός, για τα σημεία όπου εισχωρούμε στις στοές και τα υπόγεια, καλό είναι να υπάρχει, αν και εμείς και οι συνοδοί της ομάδας μας φέρουμε πάντα έναν δυνατό φακό στο κράνος μας (κράνος, όπου απαιτείται, παρέχουμε εμείς στους συμμετέχοντες).
